Empowerment-meetschaal gevalideerd in context van kansarmoede
De schaal die de vzw ArmenTeKort samen met de Karel de Grote Hogeschool en Universiteit Antwerpen ontwikkelde om empowerment te meten, werd zopas gevalideerd. De effectiviteit van een op emancipatie gerichte aanpak kan dus vanaf nu gemeten worden. ArmenTeKort stelt deze gevalideerde meetschaal ook ter beschikking van andere organisaties.
Empowerment is bij vele projecten en organisaties een doel. Of het nu gaat om vrijwilligerswerking of professionele hulpverlening, iedereen is ermee gebaat om de effecten die al dan niet gerealiseerd worden, zichtbaar te maken en op basis daarvan zijn werking al dan niet bij te sturen.
ArmenTeKort ging in 2014 van start als een exponent van de buddy- of duomethodiek, die een opmars kent in Vlaanderen en al op verschillende domeinen wordt ingezet. Onderzoekers van de Karel de Grote Hogeschool in Antwerpen deden recent onderzoek naar de karakteristieken van dergelijke duo-werkingen in Vlaanderen en hun effecten[1].
UPDATE: Eerste resultaten bekend van de ArmenTeKort barometer
Eigenwaarde als sleutel
Het unieke aan het buddy-project van ArmenTeKort is dat het volledig gericht is op empowerment van de deelnemer (de kanszoekende buddy). In ons land loopt 20% van de bevolking “risico op armoede of sociale uitsluiting”[2]. Sociale uitsluiting op verschillende levensdomeinen leidt op termijn tot een verlies van eigenwaarde. ArmenTeKort wil deze negatieve spiraal doorbreken en kansarmoede definitief uit onze samenleving bannen door veerkrachtige vrijwilligers (kansbiedende buddy’s) op te leiden en één-op-één te verbinden met een stadsgenoot die in een situatie van kansarmoede leeft (kanszoekende buddy). Tijdens een tweejarig traject biedt de kansbiedende buddy geen praktische ondersteuning, maar vooral aandacht, gelijkwaardigheid en onvoorwaardelijke aanwezigheid. Zo worden de omstandigheden gecreëerd waarin de eigenwaarde van de kanszoekende buddy zich kan herstellen. Deze dynamiek van empowerment doet de kanszoekende buddy zelf opnieuw mogelijkheden zien en stappen zetten die tot een duurzame verandering van zijn/haar levenssituatie kunnen leiden.
Actie én onderzoek
ArmenTekort wil deze aanpak op tien jaar tijd ontwikkelen tot een model dat op grote schaal kan worden uitgerold en mikt op 5.000 buddy-duo’s in Antwerpen tegen 2023. Daarna zal het model doorgegeven worden aan andere steden en gemeenten – en wie weet: landen -, om zo écht op grote schaal impact te hebben. Maar welke effecten heeft een buddytraject op de kansbiedende en kanszoekende buddy? Werkt die aanpak, en zo ja: voor wie, onder welke omstandigheden en op welke manier?[3] Kunnen we dat in kaart brengen en het eventueel nog beter doen?… Allemaal fundamentele vragen van een impactgerichte werking, maar gezien de complexiteit van sociale interventies is dit geen eenvoudige oefening. De laatste jaren gaat er echter ook vanuit beleid steeds meer aandacht naar impactmeting en evaluatie en wordt er meer en meer expertise rond opgebouwd (zie o.a. impactgidsen van Socius, Impact Centre Erasmus, UCLL).
Empowerment meten
Elke evaluatie begint met een heldere kijk op de effecten die je wil realiseren en hoe je die denkt te bereiken. Voor ArmenTeKort is empowerment het directe doel van het buddyschap voor de kanszoekende buddy (outcome). Volgens het theoretische kader van Prof. Tine Van Regenmortel (HIVA) bestaat empowerment uit drie dimensies: geloof in eigen kracht en controle (intra-persoonlijk), kritisch bewustzijn van maatschappelijke mogelijkheden en het vertrouwen om deze te benutten (inter-persoonlijk) en betrokkenheid bij de gemeenschap en participatie (gemeenschapsgedrag)[4]. Op langere termijn faciliteert empowerment een duurzame verandering van de levenssituatie van de kanszoekende buddy (impact).
Om te weten of zijn aanpak werkte, moest ArmenTeKort dus de empowerment- evolutie van de kanszoekende buddy doorheen het buddytraject meten. Onderzoeker Jan Depauw van de Karel de Grote Hogeschool (KdG) ontwikkelde enkele jaren geleden een gevalideerde meetschaal voor empowerment in de context van OCMW-hulpverlening[5]. ArmenTekort bouwde verder op zijn expertise om samen met hem een buddy-empowermentmeter te ontwikkelen die op een betrouwbare manier empowerment in kaart kan brengen in een fundamenteel andere context.
10 deelcomponenten
Aan de hand van het bredere onderzoek naar duo-werkingen bij KdG en focusgroepen met medewerkers van ArmenTekort, kansbiedende en kanszoekende buddy’s werden 10 relevante deelcomponenten van empowerment geïdentificeerd. Op basis van bestaande gevalideerde vragenlijsten en persoonlijke interpretaties, maar ook van de ervaringen en de taal van de doelgroep die naar boven kwam in de focusgroepen, werden er relevante items of uitspraken gekozen om elk van die componenten in kaart te brengen. Bijvoorbeeld: de uitspraak “ik weet waar ik goed in ben” voor de component “zelfbeeld”. Een eerste selectie van 67 uitspraken voor de 10 componenten werd gevalideerd op inhoud en vorm door een expertenpanel van academici en medewerkers van ArmenTeKort, en een online bevraging van kansbiedende en kanszoekende buddy’s.
Succesvolle validering
Tussen september 2018 en december 2019 werd de empowermentmeter gebruikt in het actie-onderzoek van ArmenTeKort. Alle kanszoekende buddy’s worden vier keer tijdens hun tweejarig traject gevraagd om een vragenlijst in te vullen. In januari 2020 konden er zodoende 463 verzamelde metingen gebruikt worden om de empowermentmeter wetenschappelijk te valideren. Dit gebeurde met ondersteuning van Prof. Sven De Maeyer (Universiteit Antwerpen). Uiteindelijk bleek dat zes deelcomponenten (zwart in de tabel) én het overkoepelende concept empowerment betrouwbaar kunnen gemeten worden op basis van 25 van de 67 uitspraken. De andere uitspraken waren onbetrouwbaar of niet relevant om de achterliggende deelcomponent in kaart te brengen.
Merkwaardig: tijdens de validering bleken alle negatief geformuleerde uitspraken (bijvoorbeeld: “ik heb weinig vertrouwen in anderen”) onbetrouwbaar (factorlading < |0.4|). Hoe dat komt, moet nog verder onderzocht worden, maar het lijkt in elk geval aangeraden om bij de ontwikkeling van een meetschaal voor kwetsbare doelgroepen negatief geformuleerde uitspraken te vermijden. Mede hierdoor bleven voor vier van de tien deelcomponenten onvoldoende betrouwbare uitspraken over, wat zeker niet betekent dat deze aspecten niet meespelen in het empowermentproces.
Sterk in de sprint
Er werden al 250 nulmetingen verzameld bij de start van het traject (M1), maar voorlopig nog maar 23 bij het einde. Toch zien ze bij ArmenTeKort wel degelijk een bemoedigende stijging van empowerment, vooral in de laatste fase van het buddytraject. Op de figuur hieronder toont elke rechthoek de verdeling van de middelste 50% van de scores voor de vier meetmomenten tijdens het buddytraject. De horizontale lijn in de rechthoek geeft de mediaan aan, de verticale errorbars boven- en onder de rechthoek lopen van de minimale tot de maximale score.
Naast tellen, ook vértellen
Een kwantitatieve vragenlijst heeft hoe dan ook zijn beperkingen. Soms worden er aan de doelgroep eisen gesteld die zijn capaciteit tot zelfreflectie en zijn taalvaardigheid te boven gaan. Bovendien beperkt een vooraf vastgelegde vragenlijst de eigen interpretatie of de beleving van het empowermentproces. Om die redenen ging ArmenTekort in 2019 van start met de narratieve impactmethodiek Sensemaker, onder begeleiding van Voices That Count. Zo werden op grote schaal verhalen van buddy’s verzameld, als aanvullende methode om de evolutie in empowerment zichtbaar te maken. Via een set bijkomende betekenisvragen kan de verteller zijn/haar eigen verhaal namelijk ook zelf verder interpreteren, wat meteen ook kwantitatieve data genereert. ArmenTeKort verzamelde op die manier al bijna 300 verhalen van kanszoekende en kansbiedende buddy’s. Wat daaruit te leren valt, is het onderwerp van een later artikel.
Meten is weten… voor ons allemaal!
Er schuilt een grote kracht in gedeelde instrumenten waarmee organisaties samen hun impact voor hun doelgroep kunnen maximaliseren. ArmenTeKort deelt dan ook graag alle kennis en tools die werden ontwikkeld onder een creative commons licentie.
Interesse om ook met de buddy-empowermentmeter aan de slag te gaan? Neem contact op!
Interesse om samen te werken met ArmenTeKort voor doorverwijzing van cliënten? Kom eens luisteren op één van de infomomenten voor hulpverleners. https://www.armentekort.be/hulpverleners/
[1] Van Robaeys, B. en Lyssens-Danneboom, V. (2018), Kwetsbaar verbonden. De duo-methodiek in Vlaanderen, Leuven, LannooCampus
[2] https://www.armoedebestrijding.be/feiten-en-cijfers/
[3] Pawson, R. (2013), The science of evaluation, London, Sage.
[4] Van Regenmortel, T. (2002), Empowerment en Maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede, Leuven, Acco
[5] Depauw, J., & Driessens, K. (2016). Taking the measure: a participatory approach to measuring and monitoring psychological empowerment in social work practices. European Journal of Social Work, 1-14.
